۰ تا ۱۰۰ سنگ کلیه (انواع، علل، علائم، درمان و نحوه پیشگیری)
در این مقاله به طور کلی به توضیح سنگ کلیه، علل، علائم، نحوه درمان و روش های پیشگیری از این سنگ ها پرداخته ایم.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه (Kidney stones) که در اصطلاح پزشکی به آن (renal calculi, nephrolithiasis or urolithiasis) نیز گفته می شود یکی از مهم ترین و شایع ترین مشکلات مرتبط با دستگاه ادراری بدن است. این سنگ ها در واقع به رسوبات اشاره دارد که از جنس کریستال بوده و در نتیجه تجمع و انباشت املاح معدنی در مجاری کلیوی و ادراری ایجاد می شوند.
اصلی ترین علل ایجاد سنگ کلیه چیست؟
زمانی که همه چیز خوب است و دستگاه ادراری سالم باشد، موادی در ادرار وجود دارند که مانع از تجمع و به هم چسبیدن مولکول ها و ذرات داخل ادرار می شود. اما اگر مقدار این مواد در ادرار کاهش یابد معمولا روند تجمع املاح معدنی با قابلیت بلور شونده (مانند کلسیم، اسید اوریک، اُگزالات و …) بیشتر شده و سنگ کلیوی ایجاد می شود.
بهتر است بدانید که در نتیجه اتفاقات زیر در نهایت این روند طی شده و سنگ ها ایجاد می شوند:
- اضافه وزن و چاقی
- کم آبی بدن
- انجام ورزش به صورت افراطی
- عدم تحرک کافی
- برخی از جراحی های به منظور کاهش وزن
- مصرف غذاهای حاوی نمک زیاد
- مصرف غذاهای بسیار شیرین و حاوی شکر زیاد
- مصرف بیش از اندازه قند فروکتوز
- بیماری های زمینه ای کلیوی
- ژنتیک
- و ….
علائم سنگ کلیه چیست؟
برخی از سنگ های کلیه تنها به اندازه یک دانه شن هستند و سایز کوچکی دارند. اما برخی دیگر ممکن است اندازه درشت تری داشته و مثلاً در سایز سنگریزه باشند. همچنین ممکن است برخی حتی به اندازه یک توپ گلف باشند.
اگر سایز سنگ کوچک باشد علائمی کمی را نشان می دهد ولی هرچه سایز بزرگتر باشد علائم بیشتر و شدیدتر خواهند شد. برخی از مهم ترین علائم سنگ کلیه عبارتند از:
- درد شدید در دو طرف کمر
- درد مبهم تر یا شکم دردی که از بین نمی رود
- مشاهده خون در ادرار
- بروز حالت تهوع یا استفراغ مکرر
- تب و لرز
- کدر بودن ادرار
- بد بو بودن ادرار
- و …
به مشورت با متخصص نیاز دارید؟
جهت دریافت مشاوره و یا ویزیت از دکتر صادق زاده (جراح و متخصص کلیه و مجاری ادراری) می توانید با شماره تماس زیر در ارتباط باشید و یا از طریق صفحه دریافت نوبت آنلاین اقدام کنید.
درد سنگ کلیه چه زمانی شروع می شود؟
یکی از مهم ترین علائم سنگ کلیه درد است. سنگ ها زمانی شروع به ایجاد درد می کنند که باعث تحریک بافت در مسیر خود و یا انسداد مجاری شوند. زمانی که چنین شود، به سرعت درد شدیدی ایجاد می کنند. البته در بیشتر موارد سنگ بدون انسداد و یا ایجاد آسیب از مجاری عبور کرده و درد مختصری ایجاد می کنند.
برای مدیریت درد سنگ ها معمولا از داروهای مسکن استفاده می شود. زمانی که سنگ ها اندازه کوچکی داشته باشند می توانید مسکن مصرف کنید اما اگر سایز سنگ ها بزرگتر شود درد شدید تر شده و با مسکن نمی توان درد به خوبی مدیریت کرد زیرا سنگ های بزرگ ممکن است علائم پایداری داشته باشند.
چند مدل سنگ کلیه وجود دارد؟
سنگ های کلیوی را می توان در 4 فرم زیر یافت:
سنگ کلسیم اگزالات
کلسیم اگزالات، شایعترین نوع سنگ کلیه است که در آن، کلسیم به همراه اگزالات (ماده‌ای که در برخی مواد غذایی مانند اسفناج، لوبیا، چای، شکلات و…) در ادرار تجمع کرده و سنگ را تشکیل می‌دهد.
حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از تمام سنگ‌های کلیه از این نوع هستند و بیشتر در افرادی که مشکلات تنظیم متابولیسم کلسیم دارند، رخ می‌دهد. همچنین، مصرف بیش از حد غذاهای حاوی اگزالات و نقص فعالیت فیلتراسیون کلیه‌ها و نقص دفع ادرار نیز می‌تواند عوامل مؤثر در ایجاد سنگ کلیه کلسیم اگزالات باشند.
سنگ اسید اوریک
سنگ کلیه اسید اوریک، یکی از نوعی از سنگ های مجاری ادراری است که در آن، اسید اوریک (یک ترکیب شیمیایی موجود در خون و ادرار) به صورت بلورهای جامد در کلیه تجمع می‌کند و سنگ را تشکیل می‌دهد.
این نوع سنگ در افرادی که دچار بیماری دیابت، فشار خون بالا، چاقی، مصرف الکل بیش از حد، یا سابقه خانوادگی از بیماری‌های اسید اوریک دارند، شایع است. همچنین، مصرف بیش از حد مواد خوراکی حاوی پورین (مانند گوشت قرمز، ماهی، مرغ، کلم، قارچ، سبزیجات، نخود، لوبیا و…) نیز می‌تواند عامل ایجاد سنگ کلیه اسید اوریک باشد.
سنگ استروویت
سنگ استرووایت، یکی از نوعی از سنگ کلیه کمتر شایع است که در آن باکتری‌هایی که عفونت مجاری ادراری را ایجاد می‌کنند، باعث تولید بلورهای کلسیم، آمونیوم و منیزیم می‌شوند که به صورت سنگ به‌وجود می‌آیند. این نوع سنگ به‌طور معمول در بیمارانی که مبتلا به عفونت مجاری ادراری هستند، مشاهده می‌شود و به دلیل مسیر درمان آن، به‌عنوان سنگ تهدید کننده حیات محسوب می‌شود.
سنگ سیستین
سیستئین یکی از مواد ضروری در برخی ارگان های بدن است. این ماده در عضلات و اعصاب به وفور یافت می شود. سنگ های سیستئینی یک نوع سنگ کلیه ارثی است که معمولا نادر است. یکی از خصوصیات بارز این نوع سنگ ها، تشکیل گسترده سنگ از سنین پایین است و چنانچه به موقع درمان نشود می تواند باعث از بین رفتن بافت کلیه شود. علت آن یک نقص مادرزادی بوده و باعث ورود مقادیر زیادی سیستین به ادرار می شود.
سنگ کلیه چطور تشخیص داده می شود؟
تشخیص این بیماری با تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایشات تصویربرداری شروع می شود. پزشک متخصص اورولوژی می‌تواند با بررسی علائم، جمع‌آوری سابقه پزشکی، انجام آزمایشات تشخیصی و تصویربرداری، به تشخیص درستی برسد و نوع و اندازه سنگ کلیه را تعیین کند.
آزمایشات خون و ادرار می‌توانند اطلاعاتی در مورد سطح مواد شیمیایی در بدن (مانند کلسیم، اوریک اسید و …) و وضعیت کلی بیماری در اختیار پزشک قرار دهند. سونوگرافی و رادیوگرافی (ساده یا تخصصی) و سی‌تی‌اسکن نیز برای تصویربرداری و نمایش سنگ کلیه به کار می‌روند. با بررسی این آزمایشات و تصاویر، پزشک می‌تواند در مورد نوع درمان درمان سنگ تصمیم‌گیری کند.
درمان سنگ کلیه چیست؟
روش درمان سنگ کلیه به نوع سنگ، اندازه آن و شرایط سلامتی بیمار دارد. سنگ های کوچک معمولا به روش های ساده و بدون نیاز به مداخلات پیچیده پزشکی درمان می شوند. به عنوان مثال موارد زیر روش های مدیریت و درمان سنگ های کوچک هستند:
- نوشیدن آب و مایعات سالم زیاد
- مصرف داروهای مسکن بدون نسخه
- دریافت داروهای تجویز شده توسط پزشک متخصص مانند داروهای شل کننده عضلات میزنای
روش درمان سنگ های بزرگتر چیست؟
برای سنگ های بزرگ تر که علائم زیاد و پایدار ایجاد می کنند روش های درمانی متفاوت تر خواهد بود زیرا با روش های ساده سنگ های بزرگ و درشت دفع نمی شوند و یا با درد، خونریزی و عفونت زیادی همراه هستند. برخی از مهم ترین روش های درمان سنگ کلیه بزرگ و درشت عبارتند از:
- سنگ شکنی: در این روش با کمک دستگاه خاصی که امواج صوتی ساطع می کند سنگ کلیه خرد و آماده دفع می شود. سنگ شکنی یک فرآیند نسبتا ساده است که در مدت زمان کوتاهی سنگ ها را شکسته و دفع می کند.
- جراحی تهاجمی: اگر سنگ های بسیار بزرگ بوده و امکان سنگ شکنی فراهم نباشد با جراحی برداشته خواهند شد.
- آندوسکوپی: در این روش یک لوله باریک حاوی نور که اوروتروسکوپ نام دارد وارد مجاری ادراری و مثانه می شود. در طی این فرآیند، سنگ ها در میزنای پیدا شده و خرد خواهند شد.
- جراحی غده پاراتیرویید: گاهی اوقات ممکن است پرکاری پاراتیروئیید که در پشت غده تیروئید قرار دارد موجب ایجاد سنگ کلیه شود. برای درمان این نوع سنگ ها غده نامبرده را جراحی می کنند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع عمل جراحی سنگ کلیه
اگر سنگ کلیه به موقع درمان نشود چه اتفاقی خواهد افتاد؟
سنگ کلیه خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیه را افزایش می دهد. اگر یک سنگ داشته باشید، در معرض خطر ابتلا به سنگ دیگری نیز قرار دارید. کسانی که تاکنون یک سنگ ایجاد کرده اند تقریباً 50 درصد در معرض خطر ابتلا به سنگ دیگری در طی 5 تا 7 سال قرار دارند. بنابراین باید بعد از تشخیص سنگ، روش های درمان و مدیریت آن را در پیش بگیرید.
به طور کلی اگر به موقع برای درمان سنگ کلیه اقدام نشود ممکن است عوارض زیر بروز کند:
- درد شدید: سنگ ممکن است باعث درد شدید ناحیه کلیه، شکم و ناحیه لگن شود.
- اختلال در عملکرد کلیه: سنگ باعث اختلال در عملکرد کلیه شده و در صورت عدم درمان مناسب، می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی مانند کمبود آب و الکترولیت، افزایش فشار خون، بیماری کلیوی و در نهایت نارسایی کلیوی شود.
- عفونت: سنگ می‌تواند باعث عفونت در بدن شود که ممکن است باعث تب و دیگر علائم بیماری شود.
- نارسایی ادرار: سنگ باعث مسدودیت در مسیر ادراری شده و ممکن است باعث نارسایی ادرار شود.
- نارسایی قلبی: سنگ باعث افزایش فشار خون در بدن می‌شود و در صورت عدم درمان، ممکن است باعث نارسایی قلبی شود.
- تشکیل سنگ در کلیه مجاور: سنگ کلیه می‌تواند باعث تشکیل سنگ در کلیه مجاور شود و مشکلات بیشتری را برای بیمار ایجاد کند.
چطور از بروز سنگ کلیه پیشگیری کنیم؟
به طور کلی در بیشتر اوقات با تغییر سبک زندگی و روی آوردن به یک رژیم غذایی سالم و متعادل می توان به پیشگیری از سنگ کلیه کمک بسیاری زیادی کرد. موارد زیر می توانند برخی از راه حل هایی باشند که در این خصوص به شما کمک خواهند کرد.
مایعات سالم بیشتری بنوشید
نوشیدن آب و مایعات سالم تقریبا بهترین و کم هزینه ترین روش پیشگیری از سنگ کلیه است. البته بیشتر مایعی که می نوشید باید آب باشد. زیرا آب بهتر از نوشابه، نوشیدنی های ورزشی یا قهوه و چای است. تلاش کنید که روزانه 8 لیوان آب بنوشید تا به اندازه کافی هیدارته شوید. همچنین اگر ورزش می کنید یا هوای بیرون گرم و غیرقابل تحمل است، باید بیشتر آب و مایعات بنوشید.
میوه و سبزیجات بیشتری بخورید
مصرف کافی میوه و سبزیجات باعث کاهش اسیدیته ادرار می شود. زمانی که ادرار به مقدار کمتری اسیدی باشد، احتمال تشکیل سنگ کلیه نیز کمتر خواهد شد. بنابراین در برنامه غذایی خود میوه و سبزیجات بیشتری بگنجانید.
مصرف نمک را کاهش دهید
همه افراد بهتر است که مصرف نمک را به دلایل مختلف سلامتی کاهش دهند. متاسفانه در رژیم های غذایی مدرن بیشتر غذاها شور و حاوی نمک هستند که به هیچ عنوان توصیه نمی شوند. به عنوان مثال همه به چیپس سیب زمینی شور و سیب زمینی سرخ کرده فکر می کنند. اینها به ندرت باید خورده شوند. سعی کنید برای پیشگیری از سنگ کلیه حتما مصرف مواد غذایی شور را کاهش داده و در کل نمک کمتری مصرف کنید.
اگر اضافه وزن دارید، خود را کاهش دهید
کاهش وزن می تواند سلامت عمومی بدن را افزایش داده و خطر ابتلاء به سنگ کلیه را کاهش دهد. اما اگر با انواع رژیم لاغری قصد کاهش وزن دارید باید به چند نکته توجه کنید. اول اینکه از مصرف رژیم های با پروتئین حیوانی خودداری کنید و ثانیا سراغ رژیم های غذایی سخت روید.
کلسیم بیشتری دریافت کنید
برخی افراد ممکن است در خصوص داشتن سنگ کلیه کلسیمی کمی دچار سردرگمی شوند. از آنجا که لبنیات دارای کلسیم است، ممکن است برخی تصور کنند که نباید هیچ ماده لبنی را مصرف کرد. اما باید بدانید که در اصل، لبنیات می تواند از ایجاد سنگ جلوگیری کند.
با این حال، در صورتی که شما در معرض خطر سنگ هستید یا سابقه ای از سنگ سازی دارید، بهتر است قبل از مصرف لبنیات با پزشک خود مشورت کنید. همچنین، مصرف بیش از حد لبنیات نیز ممکن است به جای کمک به پیشگیری از شکل گیری سنگ، به افزایش خطر سایر مشکلات بهداشتی مانند چاقی و بیماری های قلبی عروقی منجر شود.
از درمان های غیر علمی اجتناب کنید
برخی از مواد گیاهی به عنوان روشی جهت پیشگیری از سنگ کلیه تبلیغ می شوند. باید بدانید که شواهد پزشکی منتشر شده کافی برای حمایت از استفاده از هر گیاه یا مکمل در پیشگیری از سنگ وجود ندارد.
برای پیشگیری و درمان سنگ های کلیوی، بهتر است از درمان های پزشکی توصیه شده توسط متخصصین استفاده شود. درمان های غیر پزشکی ممکن است تنها علائم سنگ ها را کاهش دهند ولی به درمان بیماری نمی‌پردازند. علاوه بر این، برخی از درمان های غیر پزشکی ممکن است باعث ایجاد عوارض جانبی شوند.
با پزشکان و متخصصان تغذیه مشورت کنید
اگر شما مشکوک به داشتن سنگ کلیه هستید، بهتر است با پزشک و متخصص تغذیه صحبت کنید تا بهترین راهکارهای پیشگیری و درمان را برای شما تعیین کنند. در این صورت، پزشک متخصص کلیه ممکن است از روش‌های تصویربرداری مانند ازمایش ادرار و خون، سونوگرافی، CT scan و MRI برای تشخیص سنگ استفاده کند.
همچنین، متخصص تغذیه می‌تواند به شما رژیم غذایی مناسبی برای پیشگیری و درمان سنگ کلیه پیشنهاد دهد. برای مثال، مصرف آب به میزان کافی، کاهش مصرف غذاهای پر پروتئین، کاهش مصرف نمک و مواد شیرین، و افزایش مصرف مواد غذایی حاوی پتاسیم مانند موز و سبزیجات می‌تواند به پیشگیری از سنگ کلیه کمک کند.
آیا فقط بزرگسالان به سنگ کلیه مبتلا می شوند؟
متاسفانه این بیماری ممکن است علاوه بر بزرگسالان، در کودکان کم سن و سال نیز ایجاد شود. به عنوان مثال کودکان 5 ساله ممکن است بنا به دلایلی بیشتر در معرض این سنگ ها باشند.
علت سنگ کلیه در کودکان می تواند شامل عوامل متعددی باشد اما بیشتر به انتخاب غذا مربوط می شود. دو دلیل مهم برای توجیه این سنگ ها در کودکان، ننوشیدن مایعات کافی و خوردن غذاهای پر نمک است.
در این خصوص بسیار مهم است که بچه ها چیپس سیب زمینی شور و سیب زمینی سرخ کرده و غذاهای شور دیگری نظیر سوپ های کنسرو شده، وعده های غذایی بسته بندی شده و حتی برخی نوشیدنی های ورزشی را مصرف نکنند. همچنین نوشابه ها و سایر نوشیدنی های شیرین نیز اگر حاوی شربت ذرت و فروکتوز بالا باشند می توانند خطر ابتلا به سنگ را افزایش دهند.