هرچیزی که باید درباره سنگ مثانه بدانید (از علت و علائم تا روش های درمانی)

سنگ مثانه یا (bladder stone) سنگ  هایی هستند که به طور معمول از مواد معدنی مانند کلسیم، اسید اوریک، استروویت یا سیستین تشکیل شده است. سنگ های مثانه زمانی ایجاد می‌شوند که این مواد معدنی در ادرار به حالت بلور در آمده و به هم می‌چسبند و باعث بروز علائم و عوارض متعددی می شوند. در این مقاله هرچیزی که باید درباره این سنگ ها بدانید را بررسی کرده ایم.

علل سنگ مثانه چیست؟

+ عفونت های دستگاه ادراری

عفونت های ادراری زمانی رخ می دهند که باکتری ها وارد دستگاه ادراری شده و تکثیر شده و منجر به عفونت می شوند. در برخی موارد، باکتری ها می توانند موادی تولید کنند که باعث تشکیل سنگ های مثانه می شود. این مواد، اوره موجود در ادرار را به آمونیاک تجزیه می‌کنند که سطح pH را بالا می‌برد و محیطی مساعد برای بلوری شدن مواد معدنی، به‌ویژه سنگ‌های استروویت ایجاد می‌کند. سنگ های استروویت از منیزیم، آمونیوم و فسفات تشکیل شده اند.

+ ناهنجاری های دستگاه ادراری

ناهنجاری های ساختاری در دستگاه ادراری می تواند به تشکیل سنگ مثانه کمک کند. به عنوان مثال، بزرگ شدن پروستات در مردان می تواند جریان ادرار را مسدود کند و منجر به استاز ادرار در مثانه شود. ادرار راکد در مثانه محیطی را فراهم می کند که کریستال ها می توانند در آن شکل گرفته و رشد کنند و در نهایت به سنگ مثانه تبدیل شوند. به طور مشابه، دیورتیکول های ادراری، کیسه هایی هستند که در دیواره مثانه تشکیل می شوند و می توانند ادرار را به دام بیاندازند و باعث تشکیل سنگ شوند.

+ کم آبی بدن

مصرف ناکافی مایعات می تواند منجر به غلیظ شدن ادرار شود، به این معنی که غلظت مواد معدنی و مواد زائد در ادرار بیشتر می شود. هنگامی که ادرار بسیار غلیظ شود، مواد معدنی به احتمال زیاد در داخل ادرار رسوب کرده و کریستال تشکیل می دهند. با گذشت زمان، این کریستال ها می توانند رشد کرده و به سنگ مثانه تبدیل شوند.

+ رژیم غذایی ناسالم و نامتعادل

رژیم غذایی در ایجاد انواع خاصی از سنگ های مثانه نقش دارد. به عنوان مثال، رژیم غذایی سرشار از کلسیم می تواند خطر ابتلا به سنگ های کلسیمی را که رایج ترین نوع سنگ های مثانه هستند، افزایش دهد. غذاهای غنی از کلسیم، مانند محصولات لبنی، به افزایش سطوح کلسیم در ادرار کمک می کنند و احتمال تشکیل سنگ را افزایش می دهند.

به طور مشابه، رژیم غذایی سرشار از اگزالات (که در اسفناج، ریواس و سایر غذاها یافت می شود) می تواند منجر به تشکیل سنگ های اگزالات کلسیم شود، زیرا اگزالات با کلسیم در ادرار ترکیب می شود و کریستال هایی را تشکیل می دهد.

علاوه بر این، مصرف زیاد غذاهای پر از پورین (که در گوشت اندام ها، آنچوی و ساردین یافت می شود) می تواند منجر به افزایش سطح اسید اوریک در ادرار شود که این مساله خود منجر به ایجاد سنگ های اسید اوریکی می شود.

+ مصرف برخی داروها

برخی داروها می توانند بر ترکیب ادرار تأثیر منفی بگذارند و به تشکیل سنگ کمک کنند. به عنوان مثال داروهای دیورتیک که تولید ادرار را افزایش می دهند، ممکن است باعث افزایش غلظت مواد معدنی شوند. یا آنتی اسیدهای حاوی کربنات کلسیم می توانند سطح کلسیم را در ادرار افزایش دهند و به طور بالقوه منجر به تشکیل سنگ های کلسیمی شوند. برخی از داروهای ضد رتروویروسی که در درمان HIV استفاده می شوند (مانند ایندیناویر) نیز، می توانند خطر تشکیل سنگ مثانه را افزایش دهند.

+ اجسام خارجی

 گاهی اوقات، اجسام خارجی باقی مانده در مثانه می توانند به عنوان هسته ای برای تشکیل سنگ عمل کنند. به عنوان مثال، قطعات کاتتر و سوندها یا مواد جراحی بر جای مانده در طول جراحی که به طور تصادفی رجا گذاشته شده اند، می‌توانند سطحی را برای رسوب مواد معدنی و کریستالی شدن در داخل مثانه ایجاد کنند و در نهایت سنگ مثانه را تشکیل دهند.

+ اختلالات متابولیک

برخی مشکلات متابولیک می تواند افراد را مستعد تشکیل سنگ مثانه کند. به عنوان مثال، هیپرپاراتیروئیدیسم وضعیتی است که در آن غدد پاراتیروئید مقادیر زیادی هورمون پاراتیروئید (PTH) تولید می کنند. این هورمون سطح کلسیم را در بدن تنظیم می‌کند و افزایش سطح PTH می‌تواند منجر به افزایش دفع کلسیم در ادرار شود و باعث تشکیل سنگ‌های کلسیمی شود.

+ سن و سال و جنسیت

سنگ مثانه در افراد مسن و مردان شایع تر است. در واقع افزایش سن می تواند منجر به تغییراتی در عملکرد مثانه شود. مثلا کاهش میزان تخلیه مثانه و افزایش استاز ادرار از جمله این موارد هستند که خطر تشکیل سنگ را افزایش می دهند.

همچنین در مردان، بزرگ شدن پروستات می تواند جریان ادرار را تا حدی مسدود کرده و منجر به استاز ادرار و تشکیل سنگ شود. به جز این، عوامل هورمونی نیز ممکن است نقش داشته باشند، زیرا مردان بیشتر از زنان در معرض انسداد مجاری ادراری هستند.

علائم سنگ مثانه چیست؟

علائم سنگ مثانه بسته به اندازه، مقدار و محل آنها می تواند متفاوت باشد. رایج ترین علائم این سنگ ها عبارتند از:

• درد زیر شکم: سنگ ها می توانند باعث ایجاد درد در قسمت تحتانی شکم شوند که معمولا در اطراف ناحیه شرمگاهی احساس می شود. درد ممکن است تیز یا مبهم باشد و ممکن است شدت آن متغیر باشد.
• تکرر ادرار: افراد مبتلا به سنگ اغلب افزایش میل به ادرار کردن را تجربه می کنند.
• درد حین ادرار کردن: سنگ مثانه می تواند باعث درد یا ناراحتی در هنگام ادرار شود. این درد معمولا در انتهایی حجم ادرار احساس می شود و ممکن است با احساس سوزش همراه باشد.
• هماچوری: سنگ ها می توانند پوشش مثانه را تحریک کرده و منجر به خون در ادرار شوند. هماچوری ممکن است باعث شود ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای به نظر برسد.
• ادرار کدر یا بدبو: در برخی موارد، سنگ می تواند باعث تغییر رنگ و بوی ادرار شود. ادرار ممکن است کدر به نظر برسد یا ممکن است بوی قوی و نامطبوع داشته باشد.
• مشکل در ادرار کردن: سنگ های بزرگتر می توانند جریان ادرار را مسدود کرده و باعث ایجاد مشکل در شروع یا حفظ جریان ثابت در هنگام ادرار شوند.
• کمردرد: سنگ های مثانه که بزرگ شده اند یا در مثانه گیر کرده اند می توانند باعث درد در ناحیه کمر یا یک طرف کمر شوند.

روش تشخیص این سنگ ها چیست؟

تشخیص سنگ مثانه معمولاً شامل ترکیبی از ارزیابی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تشخیصی است:

• ارزیابی سابقه پزشکی: پزشک در مورد علائم شما مانند درد زیر شکم، تکرر ادرار، وجود خون در ادرار و هرگونه سابقه سنگ کلیه یا عفونت مجاری ادراری سوال خواهد کرد.
• معاینه فیزیکی: پزشک ممکن است یک معاینه فیزیکی برای بررسی حساسیت یا تورم در قسمت پایین شکم و ارزیابی سایر علائم سنگ مثانه انجام دهد.
• آزمایش ادرار: نمونه ادرار برای بررسی وجود خون، کریستال ها یا عفونت جمع آوری می شود. این آزمایش می تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد وجود احتمالی سنگ مثانه ارائه دهد.
• تست های تصویربرداری مانند سونوگرافی، سی تی اسکن و ….
• سیستوسکوپی: در این روش یک لوله نازک با دوربینی به نام سیستوسکوپ از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می شود. این به پزشک اجازه می دهد تا مستقیماً مثانه و سنگ های موجود را مشاهده کند.

درمان سنگ مثانه چیست؟

درمان سنگ‌های مثانه به عواملی مانند اندازه، تعداد و ترکیب سنگ‌ها و همچنین وجود علائم و هرگونه بیماری زمینه‌ای دیگر بستگی دارد. به طور کلی مهم ترین روش های درمانی برای برطرف کردن و دفع این سنگ ها عبارتند از:

+ زیر نظر گرفتن علائم و شرایط

اگر سنگ های مثانه کوچک هستند و هیچ علامتی ایجاد نمی کنند، یک متخصص مراقبت های بهداشتی ممکن است آنها را بدون مداخله فوری کنترل کند. معاینات منظم و اصلاح شیوه زندگی، مانند افزایش مصرف مایعات، ممکن است برای کمک به تخلیه طبیعی سنگ ها توصیه شود.

+ دارو درمانی

داروهای خاصی را می توان برای کمک به شکسته شدن سنگ مثانه تجویز کرد. این داروها بر اساس اینکه ترکیبات معدنی داخل سنگ چه هستند تجویز می شوند. این داروها با تغییر ترکیب شیمیایی ادرار به جلوگیری از تشکیل سنگ یا تقویت تجزیه شدن سنگ ها عمل می کنند. با این حال، این روش معمولا فقط برای سنگ های خاص یا آن هایی که سایز بسیار کوچکی دارند کارساز است.

+ سنگ شکنی برون اندامی

این روش غیر تهاجمی از امواج ضربه ای برای شکستن سنگ مثانه به قطعات کوچکتر استفاده می کند و عبور آنها از مجاری ادراری را آسان تر می نماید. سنگ شنکنی برون اندامی اغلب برای سنگ های کوچکتر استفاده می شود و بیحسی موضوعی یا لوکال انجام می شود.

+ سیستولیتولاپاکسی

این روش شامل وارد کردن یک لوله کوچک (سیستوسکوپ) به داخل مثانه از طریق مجرای ادرار است. سیستوسکوپ دارای یک دوربین و ابزاری است که به جراح اجازه می دهد تا سنگ های مثانه را یافته و خارج کند. سیستولیتولاپاکسی معمولا برای سنگ های بزرگتر یا زمانی که سنگ شنکنی برون اندامی جواب نداده تجویز می شود.

+ برداشتن سنگ به روش جراحی

در برخی موارد ممکن است برای برداشتن سنگ مثانه به مداخله جراحی نیاز باشد. جراحی به ویژه برای سنگ های بزرگ یا پیچیده که با روش های دیگر قابل درمان نیستند تجویز می شود. بسته به شرایط خاص، گزینه های جراحی موجود شامل جراحی باز یا روش های کم تهاجمی مانند لاپاراسکوپی یا جراحی با کمک ابزار رباتیک است.

ضرورت مراجعه به متخصص کلیه و مجاری ادراری

بسیار مهم است که برای درمان سنگ مثانه به یک متخصص کلیه و مجاری ادراری یا یک متخصص ارولوژی مراجعه کرد و از انجام خود درمانی اجتناب کرد. حتی زمانی که روش درمانی مناسب بعد از ویزیت تخصصی به عمل آمد، برای بررسی وضعیت مثانه باید به صورت دوره ای به متخصص مراجعه کرد.